CON DẬY THÌ HAY NỔI CÁU, NÓI NĂNG CỘC LỐC, BỐ MẸ KHỦNG HOẢNG THEO MÀ KHÔNG BIẾT PHẢI LÀM SAO

     Mấy tháng gần đây, chị Minh Tâm (Bắc Từ Liêm, Hà Nội) rất lo lắng vì cô con gái ngoan bỗng dưng thay đổi tâm tính.  Từ chỗ một cô gái lễ phép, biết vâng lời, con gái chị Tâm thường xuyên cáu gắt, nói năng cộc lốc và thường xuyên cãi lời cha mẹ. Mỗi khi không vừa ý, con chạy vào phòng và đóng rầm cửa lại, gọi không thưa. Không chỉ chị Tâm mà hầu hết phụ huynh có con trong độ tuổi từ lớp 8-10 đều đối mặt với tình trạng này.Thậm chí, có phụ huynh stress nặng, gặp khủng hoảng vì thấy con mình thay đổi chóng mặt. Thực ra, đây là một giai đoạn phát triển của trẻ. Trong tâm lý học gọi  giai đoạn lứa tuổi thiếu niên là tuổi “khủng hoảng dậy thì” hay “ trẻ em lớn”…

         Lứa tuổi thiếu niên là giai đoạn tuổi từ 11,12 tuổi đến 14,15 tuổi và tương đương với bậc học học sinh trung học cơ sở. Ở giai đoạn này trẻ có những biến đổi tâm sinh lý mạnh mẽ như xuất. hiện dấu hiệu sinh lý dậy thì, cơ thể phát triển tương đương người lớn, trẻ lóng ngóng, vụng về và hậu đậu. Mặt khác, đây là là thời kỳ chuyển tiếp từ tuổi thơ sang tuổi trưởng thành và được phản ánh bằng những tên gọi khác nhau như: “thời kỳ quá độ“, “tuổi khó bảo“, “tuổi khủng hoảng “, “tuổi bất trị “… Tuy  nhiên, tất cả những thay đổi đó là do “thủ phạm” tâm sinh lý lứa tuổi tạo nên. Có con lứa tuổi dậy thì cha mẹ thường thấy con có những vấn đề sau đây

1. Giao tiếp với bạn bè nhiều hơn với người thân trong gia đình

       Nhiều bậc cha mẹ lấy làm ngạc nhiên khi trẻ trở nên ít nói và khi giao tiếp với bố  mẹ trẻ nói năng cộc lốc, thậm chí không buồn giao tiếp, trẻ không còn là đứa trẻ thích nói chuyện, “mè nheo” với bố mẹ như trước. Tuy nhiên, khi tìm hiểu trẻ trong nhóm bạn thì trẻ khác hẳn, trẻ hoạt bát, hăng hái và nói chuyện rất nhiều. Ở lứa tuổi thiếu niên giao tiếp đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành và phát triển tâm lý của trẻ. Thông qua giao tiếp trẻ thấy mình trường thành hơn và cũng thông qua hoạt động giao tiếp giúp trẻ hình thành thế giới quan để đành giá bản thân và đánh giá người khác. Chính vì vậy, cha mẹ lưu ý trong giao tiếp với  trẻ ở lứa tuổi thiếu niên – Giao tiếp bình đẳng với trẻ và tôn trọng tính độc lập, phản biện của thiếu niên. – Quan hệ giữa thiếu niên và người lớn có thể không có mâu thuẫn nếu quan hệ đó được xây dựng trên cơ sở tôn trọng, giúp đỡ lẫn nhau. – Khi tiếp xúc với thiếu niên cần gương mẫu, khéo léo, tế nhị Như vậy, tính độc lập và quyền bình đẳng trong quan hệ của các em với người lớn là vấn đề phức tạp và gay gắt nhất trong giao tiếp của các em với người lớn nói riêng, trong việc giáo dục các em ở lứa tuổi này nói chung. Không nên coi đây là biểu hiện của sự “khủng hoảng” tuổi dậy thì, mà là sự khủng hoảng trong quan hệ của thiếu niên với người lớn, chủ yếu do người lớn gây ra. Những khó khăn, mâu thuẫn có thể hạn chế hoặc không xảy ra, nếu người lớn và các em xây dựng được mối quan hệ bạn bè, quan hệ có hình thức hợp tác trên cơ sở tôn trọng, thương yêu, tin cậy, bình đẳng và tế nhị trong cư xử với thiếu niên.

2. Tách dần khỏi cha mẹ để khôn lớn

       Anh Nam ở Cầu giấy chia sẻ trước kia con rất hay đòi đi cùng cha mẹ nhưng từ khi lên học THCS thì các bạn ấy không muốn đi cùng cha mẹ nữa. Nguyên nhân là do trẻ mong muốn được nhìn nhận, đánh giá như người  lớn nên các em có  xu hướng tách khỏi cha mẹ. Mặt khác, trẻ cũng có nhiều mối quan tâm như bạn bè ( cha mẹ lưu ý ở lứa tuổi này giao tiếp với bạn bè chiếm ưu thế nên đôi khi trẻ “lãng quên giao tiếp với cha mẹ”). Đối với xu hướng tách khỏi cha mẹ thì cha mẹ cần có thái độ tôn trọng xu hướng này và chấp nhận như một bước trưởng thành của trẻ. Cha mẹ tránh thái độ nghi kị khi trẻ tách khỏi cha mẹ. Ví dụ, cha mẹ đi du lịch rủ con đi cùng nhưng con không muốn đi thì cha, mẹ nghĩ ngay con muốn ở nhà để điện thoại và tụ tập bạn bè. Cha mẹ cũng cần có niềm tin đối với trẻ và bạn bè của trẻ. Mặt khác, đồng hành phân tích cho trẻ biết đánh giá bạn bè tích cực và bạn bè chưa tích cực để trẻ có nhận thức đúng và có những người bạn đúng nghĩa.

3. Bướng bỉnh, hay tranh cãi mới… bình thường

      Các bậc cha mẹ thường phàn nàn  không hiểu tại sao trẻ tự dưng trở nên khó bảo, bưởng bỉnh. Thậm chí, những việc đúng và có lợi cho sức khỏe của con như: trời lạnh yêu cầu trẻ mặc áo ấm nhưng trẻ vẫn bướng bỉnh nói là không lạnh và không mặc áo khoác cho dù rét căm căm. Đối với biểu hiện này thì cha mẹ cần khuyến khích động viên trẻ và thừa nhận trẻ như một người lớn. Mặt khác, cũng cần lắng nghe các quan điểm của trẻ để có thái độ phù hợp, nên đồng hành với trẻ và định hướng thay vì áp đặt trẻ.

4. Tâm trạng thay đổi thất thường

             Nhà tâm lí học Elena Gioioso ví tuổi thiếu niên như một xứ sở kì lạ: “Ở xứ sở này, khí hậu rất thất thường và kỳ quặc: khi thì nóng nực như vùng nhiệt đới, khi thì trở nên lạnh như băng. Xứ sở này có mùa xuân hoa nở ngát hương, có mùa thu lá vàng rụng tơi tả. Dân ở vùng này khi thì rất vui ồn ào, khi thì bỗng nhiên trầm ngâm, lặng lẽ. Trong xứ sở kì lạ này không có trẻ con và cũng không có người lớn” Nguyên nhân của tâm trạng thất thường này là do quá trình hưng phấn chiếm ưu thế rõ rệt, dẫn đến thiếu niên không làm chủ được cảm xúc của mình, không kiềm chế được xúc động mạnh. Các em dễ bị kích động, dễ bực tức, cáu gắt, mất bình tĩnh… Ở tuổi thiếu niên, phản xạ có điều kiện đối với những tính hiệu trực tiếp được hình thành nhanh hơn những phản xạ có điều kiện đối với những tính hiệu từ ngữ. Do vậy, ngôn ngữ của trẻ cũng thay đổi. Các em nói chậm hơn, hay “nhát gừng”, “cộc lốc”… Nhưng hiện tượng này chỉ tạm thời, khoảng 15 tuổi trở lên hiện tượng này cân đối hơn. Chính vì những biến đổi sinh lý trên dẫn đến trạng thái “ẩm ương” của các em nên người lớn cần kiên nhẫn, thấu hiểu, lắng nghe, chia sẻ để các em có bạn đồng hành thì sẽ giúp các em vượt qua lứa tuổi dậy thì thuận lợi hơn.

5. Khó kiềm chế cảm xúc, hung hăng, hiếu thắng

        Trẻ em lứa tuổi thiếu niên thường muốn bộc lộ quan điểm, suy nghĩ hành động của bản thân nhưng do thiếu kinh nghiệm sống và đặc điểm tâm lý lứa tuổi thì các em thường phản ứng gay gắt, bồng bột. Để giúp trẻ vượt qua giai đoạn này thì người lớn cần tạo niềm tin cho trẻ. Mặt khác cần kiềm chế cảm xúc của bản thân khi trẻ có những hành vi bột phát. Sau đó, cha mẹ sẽ chia sẻ để trẻ hiểu cảm xúc phản ứng chưa đúng. Trên đây là một số biểu hiện tâm lý cơ bản lứa tuổi thiếu niên và các nguyên nhân cũng như cách thức cha mẹ giúp trẻ vượt qua lứa tuổi dậy thì. Hy vọng rằng cha mẹ không phải “ứng phó” với lứa tuổi dậy thì mà “đồng hành” với tuổi dậy thì của teens.

Hải Hưng